Kultura z “trzynastką” i wsparciem od państwa? Nadchodzi rewolucja dla artystów
Po latach apeli ze strony środowiska artystycznego i dyrektorów instytucji kultury, rząd zapowiada kompleksową reformę systemu wsparcia dla twórców. Planowana nowelizacja ustawy o działalności kulturalnej i projekt ustawy o zawodzie artysty mają wprowadzić “trzynastki”, gwarantowane dopłaty do składek ZUS, a także nowe standardy wynagrodzenia. Reforma, której koszt szacuje się na 3,6 mld zł, może stać się najważniejszym systemowym wsparciem dla kultury od dekad.
W odpowiedzi na interpelację poselską Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego potwierdziło, że pracuje nad nowelizacją ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Główna zmiana to wprowadzenie dodatkowego wynagrodzenia rocznego – tzw. “trzynastki” – dla pracowników instytucji kultury. Rozważane są również dodatki stażowe i jubileuszowe, które miałyby poprawić sytuację bytową zatrudnionych w sektorze publicznym kultury.
Projekt nowelizacji ma zostać wpisany do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów jesienią 2025 r., a konsultacje społeczne przewidziano na pierwszą połowę 2026 r. Jeżeli harmonogram zostanie dotrzymany, ustawa wejdzie w życie na początku 2027 roku. Zespół zadaniowy w MKiDN, złożony z przedstawicieli resortu oraz środowiska kultury, już pracuje nad zbieraniem postulatów i rekomendacji.
Zmiany mają jednak swoją cenę – resort podkreśla, że ich realizacja będzie uzależniona od możliwości budżetowych. Polska znajduje się obecnie pod procedurą nadmiernego deficytu, co może ograniczyć tempo wdrażania nowych przywilejów.
Iluzoryczny sukces Polski? Kroczymy ścieżką greckiego kryzysu? Sprawdź!
Nowy status artysty zawodowego
Równolegle z nowelizacją ustawy o działalności kulturalnej, resort przygotowuje ustawę o zawodzie artysty. Jej kluczowym założeniem jest dopłata do składek ZUS dla twórców osiągających niskie i nieregularne dochody. Wsparcie ma sięgać nawet 1800 zł miesięcznie i obejmować osoby zarabiające poniżej 125 proc. płacy minimalnej – obecnie ok. 5800 zł brutto.
Aby otrzymać dopłatę, artysta będzie musiał uzyskać formalny status artysty zawodowego. Będzie on przyznawany przez dyrektora nowego Centrum Edukacji i Pracy Artystycznej, na podstawie opinii komisji eksperckiej. Status ten przyznawany będzie na 3 lata, a po 9 latach działalności artystycznej będzie można starać się o jego przedłużenie na 5 lat.
Kryteria obejmują m.in. dorobek artystyczny, udokumentowane przychody z działalności artystycznej oraz znaczący wkład pracy twórczej w życie zawodowe. Eksperci zwracają uwagę, że konstrukcja ustawy zawiera wiele nieostrych pojęć, co może prowadzić do sporów sądowych.
Architekci w gronie artystów?
Najwięcej kontrowersji wzbudziła decyzja o objęciu nowym systemem także architektów. Choć niektórzy eksperci podkreślają, że część projektów architektonicznych ma charakter artystyczny, przeciwnicy tej propozycji zwracają uwagę na ryzyko rozszerzenia wsparcia na zbyt szeroką grupę beneficjentów.
Resort kultury zapewnia, że dopłaty będą przyznawane wyłącznie po spełnieniu warunków ustawowych – w tym wykazaniu, że działalność zawodowa ma charakter twórczy. Niemniej jednak obawy o uznaniowość systemu nie słabną. Krytycy postulują doprecyzowanie zapisów, by uniknąć sytuacji, w której dostęp do publicznych środków uzyskują osoby niekwalifikujące się rzeczywiście do wsparcia.
Koszt reformy oszacowano na 3,6 mld zł w ciągu dekady. Środki mają pochodzić z budżetu państwa, a ZUS będzie odpowiedzialny za ich dystrybucję w formie bezgotówkowej.
Emerytura za 7 zł
Publiczne wsparcie ma rozwiązać również problem dramatycznie niskich emerytur twórców. Jak wynika z informacji ZUS, wielu artystów nie posiada wystarczających składek, by otrzymać świadczenia minimalne. Przykład? Wokalista Marek Piekarczyk mógłby liczyć jedynie na 7,77 zł emerytury. Katarzyna Skrzynecka według prognoz ZUS otrzymałaby 34,87 zł miesięcznie.
Wielu artystów, mimo znaczącego wkładu w rozwój kultury, funkcjonowało przez lata poza systemem ubezpieczeń. Często wykonywali zlecenia bez formalnych umów lub na podstawie umów cywilnoprawnych. W rezultacie ponad 15 proc. osób ze środowiska twórczego pozostaje dziś bez żadnego tytułu do ubezpieczenia społecznego.
Projekt ustawy ma wypełnić tę lukę, gwarantując artystom zawodowym prawo do minimalnej emerytury oraz składki zdrowotnej. Dopłaty będą trafiały bezpośrednio na konta ZUS i nie będą opodatkowane.
“Droga będzie wyboista”. Najnowsze prognozy NBP na lata 2025–2027. Sprawdź szczegóły!
Co dalej z ustawą?
Nowelizacja ustawy o działalności kulturalnej oraz ustawa o zawodzie artysty są obecnie w fazie przygotowań. Resort planuje zakończenie konsultacji społecznych do końca 2025 roku. Kolejne etapy to wpisanie projektów do wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów, prace parlamentarne w 2026 r. oraz wejście w życie przepisów na początku 2027 roku.
W pracach uczestniczą przedstawiciele instytucji kultury, stowarzyszeń branżowych i eksperci. Zebrano ponad 860 uwag do projektu – dotyczą one m.in. zasad powoływania dyrektorów, systemu wynagradzania, funkcjonowania rad programowych oraz roli samorządów w kształtowaniu polityki kulturalnej.
Oczekiwania środowiska są duże – od zagwarantowania waloryzacji dotacji podmiotowych po wprowadzenie minimalnych standardów zatrudnienia w instytucjach kultury. Reforma ma nie tylko poprawić warunki pracy twórców, ale także przyczynić się do długofalowej stabilizacji sektora kultury.
