Firmy masowo rezygnują z umów o dzieło. Skąd ta drastyczna zmiana?
Rejestr umów o dzieło (RUD) za I półrocze 2025 r., opublikowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), pokazuje, że mamy do czynienia z dużym spadkiem liczby zgłoszeń. Forma ta dalej pozostaje wygodnym narzędziem elastycznego zarządzania zasobami, zwłaszcza w sektorze mikro i małych przedsiębiorstw (MŚP). W ciągu pierwszych sześciu miesięcy 2025 r. zgłoszono ponad 620,1 tys. umów o dzieło, które stanowią często krótkoterminową odpowiedź na pilne potrzeby projektowe firm.
W porównaniu do I połowy poprzedniego roku, liczba formularzy złożonych za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych (PUE) ZUS spadła o 3,08 proc., a do roku 2023 o 11,97 proc. Sytuacja wygląda znacznie gorzej, jeżeli spojrzymy na perspektywę całego roku. W porównaniu do 2023 r., liczba wykazanych umów o dzieło w formularzach RUD spadła aż o 26,71 proc.!
MŚP jako liderzy krótkoterminowej elastyczności
Analiza struktury płatników składek bezsprzecznie wskazuje, że umowa o dzieło (UoD) jest zjawiskiem dominującym w segmencie najmniejszych przedsiębiorstw. Aż 57,57 proc. podmiotów zgłaszających umowy o dzieło to mikrofirmy, zatrudniające do 9 ubezpieczonych.
Dla małych firm UoD stanowi strategię optymalizacji kosztowej i szybkości działania. Umożliwia pozyskanie wyspecjalizowanych kompetencji – od grafika, przez programistę, po eksperta od treści – na ściśle określony czas trwania projektu, bez zaciągania wyższych zobowiązań wynikających z umów etatowych lub zlecenia.
Liderzy przychodów, ale też kosztów? Zobacz, jak presja płacowa ogranicza możliwości MŚP
Sektory, które najsilniej korzystają z tej elastyczności, to przede wszystkim branże kreatywne i innowacyjne. Liderami są: informacja i komunikacja (22,36 proc. umów), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (18,01 proc. umów) oraz kultura, rozrywka i rekreacja (14,34 proc.).
Na jak długo i gdzie zawieramy umowy o dzieło?
Charakterystyka czasowa umów o dzieło wyraźnie potwierdza ich projektowe i często jednorazowe zastosowanie. Aż 28,28 proc. wszystkich umów zawarto na zaledwie jeden dzień, a kolejne 7,19 proc. na dwa dni. Ten wysoki odsetek zleceń błyskawicznych skutkuje tym, że mediana długości trwania umowy wynosi zaledwie 6 dni. Oznacza to, że ponad połowa UoD ma charakter skrajnie krótkoterminowy.
Chociaż średnia długość trwania umowy jest wyższa i wynosi 38,3 dnia, ta rozbieżność wynika z obecności bardziej złożonych, długotrwałych zadań, które podnoszą wskaźnik średniej, lecz nie dominują w codziennej praktyce biznesowej.
ZUS przejmuje składki Polaków? Sprawdź, jak nowe przepisy pozwalają zabrać setki tysięcy złotych!
Mazowsze pozostaje regionalnym sercem tych transakcji, będąc niekwestionowanym liderem zarówno pod względem liczby zgłoszonych umów (6278 na 10 tys. płatników), jak i liczby wykonawców (345 na 10 tys. ubezpieczonych).
Najgorzej wypada województwo warmińsko-mazurskie. Tutaj liczba zgłoszonych umów (655 na 10 tys. płatników) oraz liczba wykonawców (48 na 10 tys. ubezpieczonych) są najniższe ze wszystkich regionów.
Dynamika wykonawców i wzrost świadomości ryzyka
Wśród 204 tys. wykonawców UoD najliczniejszą grupę stanowią specjaliści w wieku 30–39 lat (ok. 25 proc.). Wśród wykonawców nieznacznie przeważają mężczyźni (52,02%).
Istotny jest także udział cudzoziemców, stanowiących ok. 12 tys. wykonawców (5,88 proc. ogółu). Największe grupy to obywatele Ukrainy (43,12 proc.) i Białorusi (30,47 proc.). Choć udział Ukraińców w tej puli spadł o ponad 10 proc. r/r – co może sugerować ich przechodzenie na formy dające pełniejszy dostęp do świadczeń – nadal dominują w budownictwie (55,82 proc. cudzoziemców).
Spadek całkowitej liczby umów o dzieło (o 10,08 proc. r/r) może być sygnałem informującym o głębokich zmianach na rynku pracy. Jak komentuje Dominik Jaruga, współtwórca raportu, ten regres wskazuje, że:
“Spadek liczby zgłoszeń może wynikać z większej świadomości przedsiębiorców w kwalifikowaniu umów lub rosnącej popularności innych form zatrudnienia, takich jak samozatrudnienie czy umowy zlecenia. To sygnał, że rynek pracy ewoluuje. Nie bez znaczenia może być również fakt, że wybranie umowy o pracę czy choćby założenie własnej firmy całkowicie zmienia naszą sytuację w kontekście ubezpieczeń społecznych. Daje to osobie ubezpieczonej prawo do świadczeń, które są niedostępne dla wykonawców umów o dzieło”.
Wniosek dla MŚP jest jednoznaczny: choć umowa o dzieło oferuje niezrównaną elastyczność w dobie projektów cyfrowych i kreatywnych, jej stosowanie wymaga wzmożonej ostrożności i precyzyjnej weryfikacji pod kątem prawnym, aby uniknąć potencjalnych dodatkowych kosztów. Szczególnie w kontekście zmian w kontrolach PIP…
źródło: PAP, ZUS
